Titel Lab: What if Lab: Connected Generations
Ontwerpvraag: What if… we re-connect generations in a caring society?
Opdrachtgever: ActiZ
Ontwerpers / ontwerpstudio’s: Studio Anne Ligtenberg & We are Social Rebels
Periode: juni 2021 – februari 2022
‘Gesprekken over het stichten van een gezin en de voorbereidingen die daarvoor nodig zijn, vinden we heel normaal. Maar nadenken over hoe ons leven eruitziet als we later zorg nodig hebben, doen we liever niet,’ vertelt Charlotte Vromans, adjunct-directeur van ActiZ. ‘Dat moet fundamenteel anders. Als we niets doen, moet straks één op de vier werkenden in de ouderenzorg actief zijn. Met het What if Lab zochten we naar andersdenkenden om het vraagstuk breder te trekken dan alleen onze sector.’
Hoe betrekken we heel Nederland bij de toekomst van de ouderenzorg? Met die vraag schreef Actiz een case uit voor What if Lab: Connected Generations. Wederkerigheid was daarbij een belangrijk speerpunt. De twee gekozen ontwerpen focussen zich ieder op een ander aspect daarvan. Met Bingo richt Studio Anne Ligtenberg zich op het stimuleren van wederkerigheid tussen verschillende generaties in de vorm van een spel. De Buurtwoongroep van We Are Social Rebels wil bewoners van een wijk zich meer verbonden laten voelen met elkaar, zodat ouderen langer zelfstandig thuis kunnen wonen.
‘Nadenken over hoe ons leven eruitziet als we later zorg nodig hebben, doen we liever niet’
‘Ouder worden is voor velen een beladen onderwerp. Door het in een spelvorm te gieten, benaderen we het op een luchtige manier en motiveren we mensen om nu al na te denken over later,’ vertelt Anne Ligtenberg. Tijdens het spel staan de spelers in de schoenen van ouderen. Samen bouwen ze een kennissenkring op om de uitdagingen van het dagelijks leven op te lossen. Wat doe je als mensen suggereren dat je niet meer zo veilig autorijdt? Of bij wie lucht je hart als de vele begrafenissen je niet in je koude kleren gaan zitten? De verschillende uitdagingen brengen een gesprek op gang over ouder worden. ‘Door er samen over te praten, kom je erachter hoe je je leven wilt vormgeven, hoe je verbonden wilt zijn en wat je daarvoor nodig hebt.’
‘Er is veel aandacht voor fysieke toegankelijkheid en mobiliteit van ouderen, maar psychische en sociale toegankelijkheid is vaak onderbelicht’ vertelt social designer Eva de Bruijn van We Are Social Rebels. ‘Sociale cohesie is erg belangrijk om mensen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. De Buurtwoongroep is een concept voor een flexibele woongroep binnen de wijk. Verschillende generaties vormen een sociaal netwerk dat naar elkaar omkijkt en samen dingen onderneemt en beheert voor de buurt. We kijken vanuit de samenleefbril, niet vanuit de zorgbril.’ Daarbij helpt een menukaart de bewoners op gang. Deze geeft inspiratie voor het omtoveren van een plantsoen tot een gedeelde moestuin of het organiseren van een repaircafé.
‘Ouder worden is voor velen een beladen onderwerp. Door ons ontwerp in een spelvorm te gieten, benaderen we het op een luchtige manier.’
Wij konden echt op vlieghoogte komen doordat we toegang hadden tot de expertise van ActiZ.
— EVA DE BRUIJN, WE ARE SOCIAL REBELS
Nadat ActiZ de concepten koos, zijn de social designstudio’s twee dagen lang gevoed met informatie en inspiratie. Vromans vertelt: ‘We organiseerden bijeenkomsten met klankbordgroepen en bestuurders van zorgorganisaties. Bij masterclasses en workshops spraken de ontwerpers met experts en onderzoekers. Ook namen we ze mee naar zorginstellingen in het land: van een coöperatie op het platteland tot een verpleeghuis in de stad waar ouderen met studenten samenwonen.’ Voor de ontwerpers leverde dit een schat aan informatie op. De Bruijn: ‘Wij konden echt op vlieghoogte komen doordat we toegang hadden tot de expertise van ActiZ. We kregen inzicht in best practices en knelpunten. Er was heel nauw contact in het ontwerpproces. Het is belangrijk dat je er samen in staat, we hadden dit niet zonder ActiZ kunnen doen.’
Waar bij veel What if Labs de jaarlijkse Dutch Design Week een eindstation is waar de ontwerpers hun concepten presenteren, was het evenement in dit geval een tussenstop. Ligtenberg: ‘We hadden de mogelijkheid om tijdens deze week in gesprek te gaan met bezoekers, ouderen en toekomstige ouderen, om onze concepten te toetsen. Die feedback namen we mee bij de doorontwikkeling van onze projecten. Dat voegde echt iets toe aan het proces.’
‘We kijken vanuit de samenleefbril, niet vanuit de zorgbril’
De ouderenzorg is een gigantische sector: er zijn bijna een half miljoen mensen werkzaam voor twee miljoen cliënten. Vromans: ‘Voor ActiZ was daardoor de link met de praktijk erg belangrijk. Bij het ontwikkelen van een social design concept, moesten de studio’s verder kijken dan alleen ActiZ als opdrachtgever, maar het hele veld met zijn spelers in beschouwing nemen.’ Ligtenberg: ‘De ouderzorg overstijgt alle niveaus van leeftijd, opleiding en sociale en culturele achtergrond. We hebben zo breed en inclusief mogelijk alle factoren onderzocht.’
Afgelopen mei overhandigde ActiZ de concepten voor de Bingo Bond en de Buurtwoongroep aan Conny Helder, minister van Langdurige Zorg en Sport. Vromans: ‘Dat de minister de samenwerking tussen zorg en social design omarmt, bevestigt voor ons dat de oplossing breder gezocht moet worden. Zij staat open voor innovatie en transformatie, de concepten sloten daar naadloos op aan.’ Ligtenberg: ‘De ondertitel van ons bingospel, Wat wil je later worden als je oud bent?, is opgenomen in de stukken van het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) van het Ministerie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Die zin was leidend binnen ons project, het is dus heel bijzonder dat die op een plek terechtkomt waar beslissingen worden genomen over dit onderwerp.’
Gevoed worden met de juiste en voldoende informatie door de opdrachtgever is key. Het onderwerp ouderzorg is erg complex en voor een buitenstaander niet altijd inzichtelijk. Door de ontwerpers twee dagen lang mee te nemen naar workshops, werkbezoeken, masterclasses en ontmoetingen met stakeholders, kregen zij van ActiZ de juiste input om hun concepten aan te laten sluiten bij de vraag en de doelgroep.
Op de jaarlijkse Dutch Design Week kregen de social design studio’s de gelegenheid hun concepten te toetsen bij bezoekers. Dit gaf hen de mogelijkheid de daar vergaarde input te verwerken in hun uiteindelijke concepten.
De ouderenzorg is een sector met veel betrokkenen: ActiZ, zorginstellingen, bestuurders, overheid, zorgmedewerkers en natuurlijk de cliënten. Om de concepten te laten slagen, was het in kaart brengen van deze spelers, met elk hun eigen belangen en behoeften, van groot belang.
