Caring Neighbourhoods

Briefing

Introductie

De zorg voor ouderen moet fundamenteel veranderen, dat is duidelijk. Het aantal 65-plussersstijgt de komende twintig jaar met meer dan de helft tot bijna vijf miljoen mensen. Het aantal 90-plussers stijgt zelfs met 200 procent. De vraag naar zorg groeit en de hulpvraag wordt complexer. Tegelijkertijd daalt het aantal beschikbare zorgmedewerkers. Een toenemend aantal mensen geeft mantelzorg. Dit heeft grote gevolgen voor de wijze waarop we de zorg organiseren.

ActiZ is de branchevereniging van circa 400 zorgorganisaties, die ruim 2 miljoen kwetsbare ouderen en chronisch zieken verzorgen en verplegen. ActiZ werkt in deze uitdagende tijd aan het mogelijk maken van goede zorg voor kwetsbare ouderen en chronisch zieken, nu en in de toekomst. Zorg die betaalbaar en toegankelijk is en blijft voor de meest kwetsbaren in onze samenleving. Zorg die aansluit bij de behoeften van ouderen. Daarbij realiseren we ons terdege dat wij als branche slechts één van de partijen zijn die kan bijdragen aan de maatschappelijke opgave.

De uitdagingen die samen gaan met ouder worden, kunnen niet alleen met zorg worden opgelost. Dat vraagt om anticiperen van de gehele samenleving en alle betrokken partijen (bron: jaarambitie van ActiZ). Nu al zien we nieuwe vormen van wonen, lokale initiatieven waarin buurtgenoten en zorgorganisatie een zorgzaam netwerk met elkaar vormen of welzijnsorganisaties die intensiever met zorgorganisaties samen werken. Deze nieuwe of alternatieve vormen van ouderenzorg beginnen in toenemende mate van de grond te komen. Maar nog lang niet iedereen is ervan doordrongen dat er geen tijd te verliezen is om onze maatschappij voor te bereiden op nieuwe vormen van ouderenzorg en te investeren in een inclusieve en zorgzame samenleving, waarbij mensen zo lang mogelijk zelfstandig zijn en regie over hun leven houden. Professionele zorg komt pas in beeld wanneer technologie en de sociale omgeving niet meer toereikend zijn. De taak van de zorgaanbieders is om aan de meest kwetsbaren zorg te verlenen. Als branche moeten we anticiperen op de toekomst, die niet ‘maakbaar’ is en waarin niet alles opgelost kan worden met zorg, laat staan met professionele zorg. Deze uitdagende tijd nodigt ook uit om nieuwe invullingen van ouderenzorg vorm te geven. Zorgaanbieders spelen daarin een belangrijke rol, maar kunnen dit niet zonder samenwerking met de ouderen, naasten, lokale initiatieven in de buurt en welzijnsorganisaties.

Context

Een duurzame ouderenzorg vraagt om nieuwe manieren van werken, denken en doen nodig. ActiZ zoekt daarvoor actief naar samenwerkingspartners buiten de eigen sector. Vanaf 2021 werken Dutch Design Foundation en ActiZ samen om te onderzoeken hoe ontwerpkracht ingezet kan worden in het vinden van een groter oplossingsbereik om toekomstige ouderenzorg mogelijk te blijven maken. In 2021 is die samenwerking gestart met een What if Lab: Connected Generations.

Naast het Lab in 2021 heeft ActiZ binnen de Embassy of Inclusive Society (World Design Embassies) samengewerkt in een coalitie van partners en een breed netwerk van ontwerpers kennis opgedaan en leden verder geïntroduceerd in de wereld van ontwerp. Afgelopen jaar werd in die context ook een quickscan uitgevoerd van social design projecten (meer dan 100 projecten) in de ouderenzorg om beter te kunnen leren waar de potentie van ontwerpend werken ligt en wat er nodig is om die potentie effectiever in te kunnen gaan zetten. Tot nu toe is de inzet van ontwerpers nog veelal incidenteel op projectbasis in de sector ingezet. Zou dat ook systematischer/ structureel kunnen? Kunnen we daarmee de meerwaarde vergroten? Wat is daarvoor nodig? En hoe deelt de sector dan effectief de uitkomsten en kennis uit deze samenwerking om tot meer collectieve kennis en innovatie te komen?

Met de opgedane kennis en ervaringen uit voorgaande jaren continueert ActiZ de samenwerking met Dutch Design Foundation. Dit krijgt vorm in dit What if Lab en het partnerschap in de World Design Embassies. In de samenwerking zien we twee belangrijke uitgangspunten:
1. ontwerpen voor duurzame resultaten (inbedding)
2. collectieve innovatie voor brede inzetbaarheid van resultaten (handelingsperspectief).

Start What if Lab

In het What if Lab staat de samenwerking rondom één ontwerpvraag centraal. Drie zorgorganisaties (lid van ActiZ) zijn actief betrokken, werken samen met een ontwerpstudio / collectief van ontwerpers, en ontwikkelen mee aan de resultaten. De ontwerpvraag wordt binnen de context van de drie zorgorganisaties uitgewerkt. Zorgorganisaties en ontwerpstudio vormen gelijkwaardige partners in het ontwerp- en ontwikkelproces. De zorgorganisatie, in samenwerking met de ouderen, naasten, informele initiatieven en systeempartners, brengen hun kennis en ervaring op het gebied van zorg voor ouderen in. De ontwerpstudio brengt haar ontwerpkracht, ontwerpende onderzoeksmethodes en co-creatieve aanpak in.

Gezamenlijk werken zij de ontwerpvraag uit binnen de context van de desbetreffende zorgorganisaties. Het vraagt om een actieve, open en nieuwsgierige houding, waarin kennis en expertise ingebracht wordt en waarin we met elkaar leren en nieuwe vormen van ouderenzorg vormgeven.

Dit What if Lab kent een langere looptijd, namelijk van april 2024 tot en met december 2025, waarbij er mogelijk nog activiteiten in 2026 uitgevoerd worden. De duur van bijna twee jaar geeft ruimte om de samenwerking voor langere periode te borgen. Parallel aan dit Lab worden binnen de World Design Embassies (WDE) ervaringen en inspiratie uitgewisseld, inzichten gedeeld en gezamenlijk gereflecteerd. Zo worden ervaring breder getoetst en gedeeld en kan gebruik worden gemaakt van bestaande kennis en een bredere blik uit andere domeinen.

Ontwerpvraag

Het What if Lab start met een centrale ontwerpvraag. Om een ontwerpvraag te kunnen formuleren, heeft ActiZ diverse vraagstukken, strategische inzichten en kaders op een rij gezet. Eén van de vraagstukken (Denkkamers) is dat bestuurders ervaren dat een krappe en gesloten arbeidsmarkt is gecreëerd die dicht is getimmerd met kwalificatieniveaus en protocollen. Vanuit het perspectief van controle op kwaliteit is dat begrijpelijk, maar het sluit ook mensen uit en zet het probleem van schaarste verder onder druk. Is het mogelijk om dit denken in kwalificaties en functies te doorbreken? En vanuit bekwaamheid te gaan werken, zodat taken en werk meer ‘vloeiend’ kunnen worden verdeeld en meer mensen zich kunnen inzetten? De uitdaging daarbij is om te zoeken naar taken waar de samenleving aan kan bijdragen en zo druk van de specialistische verpleging en verzorging weg te nemen en werkplezier vast te houden. Is het mogelijk om flexibiliteit te vinden, zodat buurten ook zorg- en ondersteuningstaken op zich kunnen nemen? En hoe kan dit vervolgens georganiseerd worden in een vorm waarin zowel buurt en ouderenzorg kunnen profiteren van elkaars meerwaarde?

Een ander vraagstuk dat speelt in de sector, is ‘Kwaliteit van bestaan’ (Generiek Kompas ‘Samen werken aan kwaliteit van bestaan’). Mensen met een zorgvraag ontvangen vaak al hulp van mantelzorgers, naasten en het sociaal netwerk. De professionele zorg vormt een aanvulling daarop. Vaak zit de mens met een zorgvraag al op een rijdende trein en de professional springt als het ware aan boord. Daarbij is de uitdaging om professionele zorg aan te laten sluiten bij wat mensen met zorgvragen, hun naasten en het sociaal netwerk zelf al organiseren. Op welke wijze kan deze zorg, vanuit zorgprofessionals als de mensen met de zorgvraag, georganiseerd worden? Zodat kwaliteit van bestaan samen gedragen wordt door alle betrokkenen.

Vanuit deze thematische blik heeft ActiZ de volgende vraag geformuleerd:
‘Wat als… er zorgzame buurten/wijken zijn, waar bewoners elkaar ondersteunen.
Wat betekent dit dan voor de professionele zorg?’*

*De ontwerpvraag wordt met de drie geselecteerde zorgorganisaties verder aangescherpt, zodat de vraag ook vanuit de organisaties gedeeld wordt. Praktisch betekent dat de ontwerpvraag voor dit What if Lab nog enigszins kan wijzigen. De context en noodzaak blijft uiteraard ongewijzigd.

Criteria

Binnen dit What if Lab zijn we op zoek naar een ontwerpstudio of een collectief van ontwerpers die nieuwsgierig zijn en interesse hebben in maatschappelijke uitdagingen. Ontwerpers die kennis hebben van of interesse in het zorgdomein en ouderen zorg, maar zich niet door bestaande structuren en systemen laten leiden.

Het project bevindt zich in een maatschappelijk speelveld met uiteenlopende belangen van zorgorganisaties, ouderen, hun omgeving en de wijk. Belangrijk dat de ontwerpstudio of het collectief kan schakelen op deze verschillende niveaus en het ontwerpproces strategisch weet te verbinden aan de verschillende stakeholders. Ervaring met soortgelijke complexe vraagstukken wordt dus duidelijk gezien als een pré. Dit vraagt om een multidisciplinaire aanpak, die we ook graag in de ontwerpstudio of een collectief van ontwerpers gerepresenteerd zien. Voor dit What if Lab is het mogelijk om met meerdere ontwerpers of bureaus als collectief in te schrijven.

Opzet programma

Het programma van dit What if Lab bestaat uit de volgende fases:

2024

1. Start lab & team selectie
Tot half april kunnen zorgorganisaties hun interesse voor deelname kenbaar maken. Op 23 april nemen de zorgorganisaties (die zich hebben aangemeld) deel aan een kennismakingsbijeenkomst, waarin zij met elkaar de ontwerpvraag gaan aanscherpen. Op basis van deze bijeenkomst wordt een definitieve selectie van drie deelnemende zorgorganisaties gemaakt. De ontwerpvraag wordt bekend gemaakt in het netwerk van ontwerpers en ontwerpstudios, die zich kunnen aanmelden voor het Lab. Op 29, 30 april en 1 mei vinden online kennismakingsgesprekken plaats met deelnemende organisaties en eerste selectie van ontwerpstudios. 2 mei vindt de selectie plaats.

2. Teambuilding
De deelnemende zorgorganisaties en ontwerpstudio maken uitgebreid kennis met elkaar (informele kennismaking). Daarnaast vinden masterclasses plaats (externe experts worden uitgenodigd om hun perspectief op de ontwerpvraag te geven) en worden werkbezoeken aan de locaties van de zorgorganisaties georganiseerd. Vanaf 27 mei starten de tweewekelijkse online updategesprekken met de lab manager en vertegenwoordigers van ActiZ. Deze gesprekken zijn bedoeld om de voortgang te bespreken en tussentijdse inzichten af te stemmen.

3. Onderzoek en veldwerk
Na de masterclass start de ontwerpstudio met onderzoek en stellen een plan met activiteiten op. Het onderzoek wordt door de ontwerpstudio in samnewerking met de zorgorganisaties uitgevoerd en kan naar inzicht methodes als deskreseach, analyse van best practices, workshops, interviews van stakeholders en sessies met de deelnemende zorgorganisaties bevatten. Begin september presenteren de ontwerpstudio en zorgorganisaties samen de inzichten uit het onderzoek in een bijeenkomst voor het ledennetwerk van ActiZ. Hiermee betrekken we het brede ActiZ-netwerk en stimuleren we onderlinge kennisuitwisseling.

4. Conceptontwikkeling
Na de presentatie van het onderzoek en veldwerk wordt, op basis van de inzichten en bevindingen uit het onderzoek, gestart met het uitwerken van het concept. Dit kunnen meerdere ideeën of uitwerkingen zijn. De deelnemende zorgorganisaties zijn actief betrokken bij de ontwikkeling van de concepten. Tijdens DDW presenteert het ontwerpteam: de ontwerpstudio en de zorgorganisaties de gezamenlijke conceptrichtingen in de vorm van een concrete presentatie, in overleg met ActiZ. Hierbij is het belangrijk dat dit een presentatievorm is waarbij het publiek actief uitgenodigd wordt om feedback te geven. Ook vinden in deze fase updategesprekken plaats over de voortgang en uitwerking.

De laatste weken van het jaar blikken we terug op de samenwerking, de conceptrichtingen en ervaringen van DDW. In nauw overleg met de deelnemende zorgorganisaties werkt de ontwerpstudio een plan van aanpak voor het tweede jaar uit.

2025

5. Van concept naar ontwerp
Het ontwerpteam start met de selectie van een van de conceptrichtingen om uit te gaan werken van concept naar een daadwerkelijk ontwerp. De ideeën worden vertaald naar een vorm waarmee binnen de zorgorganisaties het concept getest kan gaan worden. De deelnemende zorgorganisaties worden in dit proces betrokken en leveren - waar nodig - inhoudelijke bijdragen. De updategesprekken worden voortgezet. Het ontwerp wordt aan het einde van deze fase in een bijeenkomst gepresenteerd waar ActiZ, zorgorganisaties, stakeholders en netwerk aanwezig zijn.

6. Experimenteren en itereren
De ontwerpstudio gaat samen met de deelnemende zorgorganisaties het ontwerp in de praktijk toetsen. Afhankelijk van de gekozen uitwerking en werkmethode van de ontwerpstudio vinden experimenten plaats bij een of meerdere deelnemende organisaties. Op basis van de bevindingen past het ontwerpteam het ontwerp aan. De experimenten kunnen tegelijkertijd bij de zorgorganisaties plaatsvinden, of iteraties vinden per organisatie plaats. Dit is in overleg met de zorgorganisaties en ontwerpstudio.

7. Delen resultaten
De uitkomsten en uiteindelijke ontwerp worden op DDW25 gepresenteerd. De ontwerpstudio stelt een concept qua presentatievorm voor, in afstemming met ActiZ en deelnemende organisaties. De presentatievorm (installatie, expositie, etc.) maakt deel uit van de World design Embassies-tentoonstelling gedurende DDW. Daarnaast vinden inhoudelijke bijeenkomsten plaats, waarin het ontwerp en de inzichten (learnings) met een breed publiek (onder andere ActiZ-netwerk) gedeeld worden.

Na DDW evalueren we het Lab-proces en alle inhoudelijke resultaten. Deze worden breed onder het netwerk van zorgorganisaties gedeeld. Afspraken over vervolgstappen en implementatie worden gemaakt om de resultaten verder te kunnen ontwikkelen in de praktijk.

Een gedetailleerde planning kan je worden toegestuurd. 

Vergoeding

De ontwerpstudio of het collectief ontvangt voor deelname aan de fases ‘Teambuilding’, ‘Onderzoek & veldwerk’ en ‘Conceptontwikkeling’ een bedrag € 48.000,- ex. BTW. Dit zijn de activiteiten die in 2024 uitgevoerd worden.

De ontwerpstudio / collectief werkt vervolgens het concept uit naar een ontwerp en gaat hiermee experimenteren. De resultaten worden in de vorm van een interactieve visualisatie op DDW25 gepresenteerd. Voor het uitvoeren van deze activiteiten is een bedrag van € 48.000,- ex. BTW beschikbaar. Voor de realisatie van de installatie voor DDW is een afzonderlijk budget beschikbaar.

De vergoeding is inclusief reiskosten en materiaalkosten voor onderzoek, veldwerk en conceptontwikkeling. Ook vragen we de studio of collectief om 2-4 bijeenkomsten (presentaties of inhoudelijke sessies) op hun werkplek/studio te verzorgen gedurende de gehele looptijd van het lab.

Inschrijven en deelnamevoorwaarden

Professionele ontwerpers kunnen hun interesse aangeven tot 25 april 2024 23.59 uur via de aanmeldlink. In dit inschrijfformulier vragen we ontwerpers om een referentie van 3 tot 5 relevante, eerder uitgevoerde projecten of ontwerpen en een motivatie voor deelname aan What if Lab, waarin je beschrijft hoe de opgave aansluit bij jou als ontwerper (ontwerpstudio), wat je motivatie is om deel te nemen en waar je kansen ziet binnen de ontwerpvraag. Het is nog niet nodig om al ontwerpoplossingen aan te dragen. Uit de inschrijvingen worden 3 ontwerpstudio’s geselecteerd om deel te nemen aan de kennismakingsgesprekken. De geselecteerde ontwerpstudios ontvangen 26 april 2024 bericht. De kennismakingsgesprekken vinden plaats op 29, 30 april en 1 mei. Hieruit wordt 1 ontwerpstudio geselecteerd, dat gaat deelnemen aan het What if Lab. 

De ‘Deelnamevoorwaarden What if Lab: connected generations zijn van toepassing. Bij inschrijving wordt hier automatisch akkoord mee gegaan. De deelnamevoorwaarden zijn binnenkort beschikbaar via deze link.

De voertaal van het What if Lab is Nederlands. Communicatie gedurende het ontwerpproces alsmede de presentaties van ontwerpers mogen eventueel in het Engels gehouden worden. Documentatie en verslaglegging dienen in het Nederlands te worden aangeleverd.

Vragen

Voor vragen rondom What if Lab kun je contact opnemen met lab manager Paulien Melis [paulien@dutchdesignfoundation.com / 06-24 585 706].

Aanmeldingen zijn gesloten